πέρα απο την σκόνη του χρόνου το τρίτο φτερό

 «Ότι μου λείπει σε άγγιγμα, το κερδίζω σε όνειρο»

Ίσως ζω τις τελευταίες μέρες ενός προσωπικού «αντικαπιταλιστικού» διάκενου, στα πλαίσια μιας «σοσιαλιστικής νησίδας», που έπρεπε να είναι μοντέλο παραγωγικής ανασυγκρότησης. Διαλύεται όμως- ξεπουλιέται για την ακρίβεια για πενταροδεκάρες- έτσι για να πουν στα τροικάνα ρεμάλια πως κάνουν έργο, πως κάνουν ιδιωτικοποιήσεις. Για να επαναληφθεί η παραγωγική διάλυση της ΕΣΣΔ και του «σοσιαλιστικού» μπλοκ.  

Φάρσα και  τραγωδία διαπλέκονται με άναρθρο και περίεργο τρόπο, μέσα στην σκόνη του χρόνου, μπερδεύοντας το καλό με το κακό, τους καλούς με τους κακούς, το δίκαιο με το άδικο. Ίσως γιατί έχει εξαφανιστεί ο «τυφλοπόντικας της ιστορίας» που γεννοβολά το ουτοπικό πλεόνασμα.    

Σκεφτόμενος τα παραπάνω και αφού μου επιτρέπεται ακόμη- κατάληψη γαρ-αποφάσισα να κάνω ένα ταξίδι ανάμεσα σε δυο πραγματικότητες. Μια ενεργεί και μια εν δυνάμει πραγματικότητα.  Μέσα στην δυνάμει πραγματικότητα της τελευταίας ταινίας του  Θ. Αγγελόπουλου, την «σκόνη του χρόνου» και την σχετικά ενεργεί πραγματικότητα του κόσμου του αγώνα και της κατάληψης της ΔΩΔΩΝΗΣ.

Το κύκνειο άσμα του Θεόδωρου Αγγελόπουλου διατρέχει το μεγαλύτερο τμήμα του σύντομου 20^ου αιώνα, για να κάνουμε και μια αναφορά  στο πρόσφατα θανόντα  ιστορικό Έρικ Χόμπσμπομ. Ένα ταξίδι που αρχίζει μέσα στους κύκλους των πολιτικών προσφυγών λίγο πριν το θάνατο του Ι. Στάλιν στην ΕΣΣΔ  και τελειώνει με το τέλος του 20ού αιώνα, που ήρθε πιο γλήγορα με την πτώση του σοβιετικού μπλοκ.

Πρόκειται για μια ιστορία αγάπης τριών πρωταγωνιστών και θυμάτων της πιο μεγάλης- έως τα τώρα- ουτοπίας, της σοσιαλιστικής ουτοπίας. Και ταυτόχρονα είναι ένα  προσωπικό ταξίδι ενός σκηνοθέτη του Α- που θα μπορούσε να ήταν και ο ίδιος ο Αγγελόπουλος- μέσα στην ιστορία του σύντομου 20ού αιώνα, αναζητώντας απαντήσεις για την πορεία των γονιών του, πρωταγωνιστές και θύματα της πιο μεγάλης ουτοπίας.  

Για να μπορέσει να κατανοήσει τα δικά του αδιέξοδα, τις δικές του προσωπικές αποτυχίες, την δική του εποχή που ένας νέος ολοκληρωτισμός κάνει την εμφάνιση του, στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας ή της καταπολέμησης της κρίσης.

 Για να μπορέσει να συναντήσει την γενιά της κόρης του, την ίδια την κόρη του,  που εξεγείρεται με τρόπο ακατανόητο, σκοτεινό και άναρθρο. Μηδενιστικό σε μεγάλο βαθμό μα ταυτόχρονα και ολιστικό, συναντώντας με αυτό άφατο την Ελένη της σοσιαλιστικής ουτοπίας. Καταπληκτική είναι η σκηνή με τις σπασμένες τηλεοράσεις και το ομοίωμα του αγγέλου με το σπασμένο τρίτο φτερό   μέσα στο ξενοδοχείο. Σε αυτό το σημείο ο σκηνοθέτης κάνει μια έμμεση αναφορά στο "Δεκέμβρη του 08"     

Πρόκειται για μια  ταινία που  η μικρή και η μεγάλη ιστορία αλληλοδιαπλέκονται, με την τελευταία, την μεγάλη ιστορία να καθορίζει με δραματικό τρόπο τις μικρές ιστορίες των ανθρώπων, όπως λόγου χάρη, τις ιστορίες του Σπύρου και της Ελένης(πατέρα και μητέρα του Α) και του Γερμανοεβραίου Γιάκομπ. Τριών ανθρώπων που πλήρωσαν ακριβά την αποτυχία της ουτοπίας των σοσιαλιστικών χωρών. Αποχωρισμοί, φυλακίσεις, εξορίες, απογοητεύσεις, ιδιαίτερα απογοητεύσεις. Να γιατί σε αυτή την τελευταία ταινία του η τραγικότητα των ηρώων και των στιγμών,  οδηγεί σε μια απρόσμενη συνάντηση  τον Μπρεχτ και τον Αριστοτέλη στην αισθητική φόρμα της σκόνης του χρόνου.  
  

 Δυο Έλληνες και ένας Εβραίος, ίσως για να  υποδηλώσει ο Αγγελόπουλος την εξίσου τραγική  διαλεκτική του ελληνισμού με τον εβραϊσμό, μια διαλεκτική που έγινε η βάση της νεοτερικότητας. Νεοτερικότητα που θαφτείτε οριστικά στα ερείπια του γκρεμισμένου τοίχους του Βερολίνου, στην καπιταλιστική επανένωση- ανατολής και δύσης, στους βομβαρδισμούς με ουράνιο της Σερβίας, στο Γκουαντάναμο και στην πιο βαθιά καπιταλιστική κρίση που έζησε η καπιταλιστική ανθρωπότητα.  

Η ταινία είναι ένα κινηματογραφικό δοκίμιο για την ουτοπία, για τον πεσμένο άγγελο της ιστορίας του Μπένγιαμιν, για το σπασμένο και χαμένο τρίτο φτερό του.   Για την ουτοπία, για τον άγγελο της ιστορίας ,που διαρκώς επιστρέφει- διαφορετικός κάθε φορά- για να βρει το τρίτο φτερό.

  Το τρίτο φτερό είναι η ίδια η  ουτοπία, μια ουτοπία  που  ταράζει κάθε φορά την μακάρια και ανόητη  σιωπή μας. Επιχειρώντας να ενώσει το άγγιγμα και το όνειρο, για να μην κερδίσουμε σε όνειρο, ότι χάνουμε σε άγγιγμα, αλλά για να γένει το άγγιγμα, όνειρο. Ένα όνειρο καθολικής απελευθέρωσης που θα δικαιώσει τον αγώνα κάθε καταπιεζόμενου και σκεπτόμενου ανθρώπου.

Αυτό το ενεργώς δυνάμει υλικό της ουτοπίας, το χαμένο ή ξεχασμένο τρίτο φτερό λείπει στις μάχες που δίνουμε σήμερα, όπως η μάχη της ΔΩΔΩΝΗΣ. Ναι τίποτε δεν τέλειωσε και τίποτε δεν τελειώσει.., πάντα ο άνεμος της ανατροπής θα αναμοχλεύει την σκόνη του χρόνου, φέρνοντας στην επιφάνεια τα ίχνη του χαμένου τρίτου φτερού.  Φέρνοντας κοντά την  πάλαια και νέα γενιά, όπως ο αισθαντικός Σπύρος, και η ευαίσθητη και προβληματισμένη κόρη του Α στην τελευταία εικόνα της ταινίας.

Δημήτριος Αργυρός